Jaarlijks zijn er in ons land circa drieduizend doden te betreuren als gevolg van beroepsziektes.
Een beroepsziekte wordt in de arboregelgeving gedefinieerd als “een ziekte of aandoening als gevolg van een belasting die in overwegende mate in arbeid of arbeids-omstandigheden heeft plaatsgevonden”.
De oorzaken van beroepsziektes kunnen uiteenlopend zijn, maar zijn áltijd werkgerelateerd.
Over 2013 waren er 267 beroepsziekten per 100.000 werknemers (beroepsziektes in cijfers, 2014) ingeschat.
Hiervan waren de hoogste incidentiecijfers per 100.000 werknemers psychische aandoeningen (35 procent), aandoeningen aan het houding- en bewegingsapparaat (26 procent), gevolgd door gehooraandoeningen (22 procent) (bron; beroepsziektes in cijfers, 2014).
Hieronder vindt u een overzicht van de belangrijkste determinanten van de beroepsziektes die worden genoemd in het overzicht Nationaal Kompas Volksgezondheid 2014.
| Categorieën beroepziekten | Belangrijkste oorzaken |
| Aandoeningen van de bovenste, onderste ledematen, nek- en rugklachten | Repeterende handelingen en aspecten van houding, precisie en kracht tijdens de handelingen. Bijvoorbeeld veelvuldig tillen, traplopen, knielen, hurken en springen. |
| Psychische stoornissen, zoals burn-out, overspannenheid en stress-stoornissen | Werkdruk en -tempo, vaak in combinatie met persoonlijkheidsfactoren en privésituatie, hoge mentale en emotionele taken in combinatie met werkdruk, traumatische gebeurtenissen. |
| Ziektes van de huid zoals contacteczeem, huidzwellingen | Irritatie door bijvoorbeeld water, zeep, organische oplosmiddelen en vloeistoffen afkomstig van plantaardige of dierlijke producten. Allergenen, zoals lijmsoorten, conserveermiddelen, chromaten, nikkel. Of contact met reinigings- en ontsmettingsmiddelen, verfstoffen of het dragen van afsluitende handschoenen. |
| Ziekten van de ademhalingswegen zoals astma en voorhoofdsholte-ontstekingen | Bacteriële en/of virale infecties, allergenen van biologische oorsprong (meel, planten, dieren, mijten), blootstelling aan bepaalde enzymen (zeep), bepaalde antibiotica. |
| Gehoorstoornissen | Lawaaiblootstelling, barotrauma (door luchtdrukverschillen), chemische stoffen (waaronder medicijnen), trillingen en hitte. |
| Aandoeningen door lichaamstrillingen | Langdurige blootstelling aan een bepaalde intensiteit van lichaams-, hand- of armtrillingen. |
| Ziekten van het zenuwstelsel | Langdurige blootstelling aan hoge concentraties oplosmiddelen, bestrijdingsmiddelen, zware metalen, zwavelkool- en zwavelwaterstof. |
| Infectieziekten (bijvoorbeeld huidinfecties) | Ziekte van Lyme, Legionellose, Influenza, maagdarminfecties, huidinfecties. |
| Reproductiestoornissen in relatie met het werk (verminderde vruchtbaarheid) | Blootstelling aan cytostatica, warmte, ioniserende straling, anorganisch lood, lasrook, werkdruk, fysieke belasting, etc. |
| Kanker (blaas, long, neusholte) | Asbest, tabaksrook, chroom, nikkel, straling, silica, dieseluitlaatgassen, hout- en leerstof. |
De preventieve aanpak van beroepsziektes wordt bemoeilijkt door de latentietijd – de tijd tussen blootstelling en ziektebeeld – én door het feit dat meerdere factoren kunnen leiden tot één en hetzelfde ziektebeeld (zie tabel).
Asbestkanker
De latentietijd is vaak lang; wie wordt blootgesteld aan asbest, hoge geluidsniveau’s of ongezonde taken – zoals veelvuldig tillen en traplopen – ontwikkelt pas na lange tijd aantoonbare symptomen.
Zodoende zijn de positieve effecten van investeren in preventieve maatregelen pas na verloop van vele jaren zicht- en meetbaar. Denk hierbij maar eens aan asbest dat inmiddels nauwelijks meer wordt toegepast.
Enkele soorten zijn verboden en bij blootstelling aan asbestvezels wordt gebruik gemaakt van persoonlijke beschermingsmiddelen (pbm’s).
Tegelijkertijd wordt de golf van mesothelioomgevallen nu pas sterk zichtbaar, vele jaren later na blootstelling aan asbest.
Toxische middelen
Een ander goed voorbeeld is de vervanging van oplosmiddelen in verfsoorten door andere middelen. Dit leidt naar verwachting tot een afname van ziektes zoals Chronische Toxische Encefalopathie.
Het CTE-syndroom is een aandoening die samenhangt met de langdurige blootstelling aan chemische stoffen en die gedrags- en persoonlijkheidsveranderingen (geheugenverlies, depressie, vergeetachtigheid) tot gevolg heeft.
Nu de pensioengerechtigde leeftijd toeneemt en onze beroepsbevolking vergrijst, zal langzaam maar zeker zichtbaar worden in hoeverre er tijdig geïnvesteerd is in effectieve preventieve maatregelen.
Bedrijven zullen daarnaast extra voorzichtig zijn bij het aannemen van oudere medewerkers die langdurig zijn blootgesteld aan bijvoorbeeld één of meerdere van deze toxische stoffen of hoge geluidsniveau’s.
De effecten van deze blootstelling zijn immers vaak pas op latere leeftijd zichtbaar en drijven de kosten voor verzuim snel op.
Inzicht in risico’s
U kunt op verschillende manieren inzicht krijgen of en welke gezondheidsrisico’s er binnen uw onderneming aanwezig zijn die misschien wel tot een beroepsziekte kunnen leiden. Hierbij kunt u denken aan:
- Het uitvoeren van de RI&E, nadere inventarisaties zoals: blootstelling aan gevaarlijke stoffen, geluidsbelasting, fysieke belasting of Psycho Sociale Arbeidsbelasting (PSA).
- Het beoordelen of met de genomen maatregelen de gezondheidsrisico’s afdoende worden geëlimineerd door het uitvoeren van een Preventie Medisch Onderzoek (PMO), of specifieke gezondheidskeuringen zoals audiometrie-, bloedonderzoek, longtesten, beroepskeuringen, etc.
Arbeidshygiënische strategie
Door het toepassen van een arbeidshygiënische strategie kunt u beroepsgebonden ziektes elimineren. Dit houdt in, dat u op de eerste plaats kijkt of u het risico (volledig) kunt wegnemen. Bijvoorbeeld het verbieden van asbest of het ‘wegontwerpen’ van fysiek belastende taken.
Is het wegnemen van het risico niet mogelijk, dan kunnen collectieve maatregelen op organisatie-, proces-, en technisch niveau leiden tot reductie van de kans op blootstelling, een voorbeeld is het afschermen van geluidsbronnen).
Als naast de collectieve maatregelen verdere ondersteuning op individueel niveau wenselijk is, kunt u denken aan het opstellen van werkinstructies, procedures en het aanbieden van adequate pbm’s.
Beheersing van organisatieprocessen
Er zijn verschillende processen binnen een bedrijf die invloed hebben op het voorkomen en reduceren van beroepsziekten:
Operationele, stilstand-, en nieuwbouwprocessen vanuit belasting en belastbaarheid van de (individuele) medewerkers inrichten.
- HR-processen in relatie tot bijvoorbeeld inzicht in verzuimanalyses, zoals het definiëren van basisoorzaken, het verzuimpercentage en meldingsfrequenties.
- Ook uitkomsten uit het PMO en medewerkertevredenheidsonderzoeken vallen onder de HR-processen. Zo ook het borgen van kennis en kunde omtrent het (h)erkennen en handelen naar het voorkomen van overmatige blootstelling aan de gezondheidsrisico’s, die kunnen leiden tot een beroepsziekte. Hierbij kunt u bijvoorbeeld als basis de in-, door- en uitstroom van het personeel als rode draad toepassen.
- Maintenance, inspectie, keuring en calibratieregiem van zowel installaties, arbeidsmiddelen zoals zuurkasten en pbm’s. Maar ook het vastleggen van (verplichte) periodieke gezondheidskeuringen.
- Inkoopprocessen keuzes maken en bekijken of er op de markt stoffen zijn met dezelfde, maar minder schadelijke eigenschappen, hulpmiddelen om fysieke belasting te beperken, selecteren pbm’s op taak, risico, draagcomfort en kwaliteit.
Audits: de thermometer
(Zorg)systemen vormen vaak het hart van de organisatie. Hierin wordt vastgelegd welke afspraken de organisatie heeft gemaakt om bijvoorbeeld de kwaliteit van het product, de gezond-, veiligheid en het milieu te managen.
Zo kunt u terugvinden op welke wijze de organisatie beroepsziektes tegengaat.
Middels audits krijgt u inzicht in de mate waarin men gemaakte afspraken uit het systeem naleeft. Een dergelijke audit zou effectiever zijn als het systeem hier beoordeeld zou worden vanuit outputmaten, de basisoorzaken van verzuim bijvoorbeeld.
Deze maten kunnen dienen als indicator voor beroepsziekten.
Cultuur en gedrag
De organisatiecultuur, waarbinnen het gedrag van medewerkers wordt gevormd, heeft invloed op de mate waarin u een aantal beroepsgebonden ziektes kunt voorkomen.
Doen we werkelijk wat we met elkaar afspreken en niet alleen doen vanuit het móeten maar juist vanuit het wíllen? Belangrijke aandachtspunten hierbij dat het management laat zien betrokken te zijn bij deze problematiek.
Daarnaast zal het management de intrinsieke motivatie van hun medewerkers moeten zien te stimuleren door hun ideeën om beroepsziektes te voorkomen serieus te nemen.
Dit betekent ook dat ze interventies inzetten die aansprekend zijn voor álle medewerkers ter voorkoming van beroepsrisico’s.
