Werkstress kent vele gezichten, negatieve en positieve. Positieve stress geeft energie en versterkt de creativiteit.
Helaas komt negatieve werkstress veel frequenter voor. In veel organisaties rust nog een taboe op het onderwerp werkstress. Dat is niet alleen jammer, maar kost ook geld.
Wat een timing! Vrijwel gelijktijdig worden de campagne: ‘Gezond werk is werk zonder stress’ en het boek ‘Het Werkstress Alfabet’ waar ik medeauteur van ben, gelanceerd.
De campagne ‘Gezond werk is werk zonder stress’ is 13 mei jl. officieel door minister Asscher gestart en is een onderdeel van het programma Duurzame Inzetbaarheid, waarvan de aanpak Psychosociale Arbeidsbelasting (PSA) en het actieplan ‘Gezond Bedrijf’ deel uitmaken. Een programma dat niet alleen op ons land is gericht, maar op alle landen in Europa.
Zorgwekkende ontwikkeling
Al jaren zien we dat de cijfers met betrekking tot werkstress en burn-out alleen maar stijgende zijn. We kunnen deze ontwikkeling rustig zorgwekkend noemen.
In ‘Het Werkstress Alfabet’ is een voorwoord geschreven door de voorzitter van de Raad van Bestuur van UWV, Bruno Bruins. Een van de kernproblemen die UWV signaleert is dat bijna 40 procent van de werknemers in Nederland aangeeft een hoge werkdruk te ervaren. Terwijl ‘slechts’ 10 tot 20 procent van de werknemers fysieke klachten als probleem ervaren.
Psychosociale belasting
Ook arbeidsconflicten, agressie en gebrek aan regelmogelijkheden komen veel voor. Psychosociale belasting kan leiden tot stress en uiteindelijk zelfs burn-out, depressieve klachten of hart- en vaatziekten.
Dit zien we ook terug in de verzuim- en arbeidsongeschiktheidscijfers: in de laatste tien jaar zijn verzuim en arbeidsongeschiktheid door psychische klachten toegenomen ten opzichte van klachten aan het bewegingsapparaat.
Eind juni 2013 was in bijna de helft van de gevallen een psychische stoornis de oorzaak van de arbeidsongeschiktheid (CBS, 2013).
Maar liefst een derde van het ziekteverzuim in Nederland wordt veroorzaakt door werkgerelateerde psychische klachten.
Uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden van TNO blijkt, dat ruim twee miljoen werknemers regelmatig onder hoge tijdsdruk moeten werken, 4 op de 10 werknemers aangeven werkdruk te ervaren en 13 procent burn-out klachten heeft. Zo schrijft Prof. Dr. Wilmar Schaufeli, hoogleraar Arbeids- & Organisatiepsychologie aan de Universiteit van Utrecht, in het tweede voorwoord in ‘Het Werkstress Alfabet’
Werkstress in Europees perspectief
- 72 procent van de Europese werknemers beschouwt reorganisaties of baanonzekerheid als één van de belangrijkste oorzaken van werkgerelateerde stress.
- 66 procent schrijft stress toe aan het aantal gewerkte uren of de werkdruk.
- 59 procent geeft aan slachtoffer te zijn van onacceptabel gedrag zoals pesten of intimidatie, wat een bron van stress vormt.
- 51 procent geeft aan dat werkgerelateerde stress bij hen algemeen voorkomt op de werkplek.
- Eén op de vier werknemers geeft aan dat stress op de werkplek niet goed wordt aangepakt.
Top 4 oorzaken werkstress in Europa
- Excessive workload.
- Conflicting demands.
- Mismatch between the demands.
- Lack of involment.
Bron: Campagnegids: De aanpak van stress en psychosociale risico’s op het werk. Europese Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het werk. www.healthy-workplaces.eu
Taboe
Volgens Prof. Dr. Wilmar Schaufeli heerst in veel organisaties een bedrijfscultuur waarin geen of nauwelijks ruimte is om werkstress aan de orde te stellen. Er is inmiddels veel kennis vergaard over werkstress, maar helaas rust er in veel bedrijven nog te vaak een taboe op. Dat is niet alleen jammer, maar kost ook geld.
Het is daarom volgens Schaufeli van groot belang dat managers en HR-professionals zich de kennis over werkstress eigen maken en dit onderwerp vervolgens bespreekbaar maken binnen hun organisatie.
De vele gezichten van werkstress
Werkstress kent vele gezichten, negatieve door langdurige uitval door ziekte of zelfs structurele arbeidsongeschiktheid, het ‘doormaken’ of beter gezegd ‘doorleven’ van een burn-out.
Werkstress heeft ook een positieve kant, waarbij ‘gezonde’ stress energie kan opleveren en de creativiteit kan versterken.
De negatieve kant van werkstress: onvoldoende autonomie in het werk, geen zicht op wat je aandeel is in de dienst die of het product dat je organisatie levert, of teveel werk door steeds minder mensen, zoals we in de huidige tijd zien door de economische crisis.
En wat te denken van de gevolgen van de onzekerheid of je baan er morgen ook nog is? Denk maar aan de ontslagen bij Philip Morris, Tetra Pak, Aldel, en zo kan ik nog wel een poosje doorgaan.
Langdurig ziekteverzuim
Werkstress wordt ook veroorzaakt door conflicten op het werk, met collega’s of met je leidinggevende. In vele gevallen leidt dit tot langdurig ziekteverzuim.
Door pesten en discriminatie, door agressie van patiënten, cliënten en burgers. Door gebrek aan respect en slecht leiderschap, maar ook door onvoldoende competenties en mentale veerkracht.
Gezond werk
‘Gezond werk’ is een deel van de titel van de campagne door de overheid. Een overheid die aan de andere kant ongezond werk veroorzaakt. Ik noem als voorbeeld de thuiszorgmedewerker die akkoord moet gaan met minder loon, en de werkloze die “maar eens” een tegenprestatie moet leveren voor zijn uitkering.
Ach, misschien ontstaan er wel die nieuwe banen waarover je leest in de media – de schoenenpoetser bijvoorbeeld – of komen die ‘beroemde’ banen als putjesschepper of loempiavouwer er dan toch nog.
Werkstressoorzaken
De aanpak – of beter gezegd: structurele veranderingen om werkstress te reduceren en te voorkomen – is vooral een verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers.
De overheid dient het goede voorbeeld te geven en daar kan ze nog wel het een en ander aan doen. Organisaties en werknemers bijvoorbeeld stimuleren en ondersteunen bij deze aanpak.
Het ministerie heeft 22 miljoen beschikbaar gesteld voor initiatieven van bedrijven en instellingen om plannen en aanpakken te stimuleren en te ontwikkelen. Dit is slechts een druppel op een gloeiende plaat gezien de problematiek.
Juist adviseurs op het gebied van duurzame inzetbaarheid kunnen hierbij een inspirerende en trekkersrol in vervullen. Door samen met de eigen organisatie of opdrachtgever een goede analyse te maken van de werkstressoorzaken en hier de juiste en effectieve interventies op zetten.
Maar ook door het Periodiek Medisch Onderzoek (PMO) zo te innoveren, dat juist dié aspecten die werkstress, burn-out e.d. veroorzaken, zichtbaar gemaakt kunnen worden in de organisatie.
En door de juiste tools toe te passen en effectief medisch onderzoek te verrichten daar waar risico’s worden verwacht (speeksel of bloedonderzoek naar cortisol).
Cortisol
Cortisol is het centrale stresshormoon als het gaat om de aanpassing aan stress op de langere termijn, zoals bij werkstress. Met behulp van dit hormoon kan men de stressgevoeligheid van een persoon vaststellen op grond van fysiologische criteria.
Het is tenslotte de fysiologische reactie die de schadelijkheid van ervaren stress op het lichaam medieert. Zo zou kunnen blijken dat personen bij wie het cortisolniveau in het weekend niet daalt een risico lopen op een burn-out, nog los van de subjectief gerapporteerde werkstress (Werkstress & Cortisol, Doorn, van L.J.P. in Tijdschrift voor Psychiatrie, 51 (2009)8).
Veerkracht
Het versterken en ontwikkelen van de veerkracht van werknemers is misschien wel een van de belangrijkste interventies. Veerkracht zorgt ervoor dat werknemers beter opgewassen zijn tegen de voortdurende reorganisaties, inkrimpingen en baanonzekerheid.
Zo geeft de subsidieregeling gelden beschikbaar om de mobiliteit van werknemers te versterken en te bevorderen, zowel binnen de eigen organisatie als daarbuiten.
Ik zou dus willen zeggen, managers, leidinggevenden, HRM-adviseurs, adviseurs duurzame inzetbaarheid en werknemers, neem de uitdaging aan en ga aan de slag met het reduceren en voorkomen van werkstress!
